Ramngaw tuaithar – damna leh hmuingilna kailawn

Vawiin hi International Day of Forest a ni a, kumina thupui chu “Forest restoration: a path to recovery and well-being” a ni. Kumina thupuiin a tum ber chu damna leh hmuingilna nei thei tura ramngaw tuaithar pawimawhzia inzirtir a ni. Ramngaw ṭangkai zia leh pawimawh zia kan hre ṭheuh a, a humhalh tur pawhin mahni phak tawkin ke kan pen tlang ṭheuh mai. A pawng a puia ramngaw tih chereu tum hi chu kan awm tawh mang awm love.

Ramngaw a chereu a siamṭha leh tura thing kan phun hi reforestation an ti a, ramngaw awmlohna leh ramngaw siambelh duh vanga thing phun leh ramngaw leh a chhehvela thing phun belh te hi afforestation a ni thung. Ramngaw tuaithar (Forest restoration) hian a huam zau hle mai a, ramngaw humhalh te, rambua tih ngaw leh te, ramngaw siam belh te pawh a huam a, Mizotena kan buaipui, tuihna humhalh te chenin a huam a. Thing ringawt nilovin, leilung vawnhim te thleng pawhin a huam a, ngaw chhunga thilnung chitin leh thilnunglo te humhalh a, an inrintawnna (interaction) vawnhima siamṭhat te thlengin a huam a ni.

Khawvel ram hrang hranga ramngaw chereu nachhan lian tak chu mihring ten ei bar kan zawnna kawngah leh kan khawsakna tur buatsaih kawnga ngaw kan ṭhiah nasat vang a ni a. Heng bakah hian hnim leh thlai tualṭo nilo lakluh nasat avang te, leilung hausakna laih chhuah nasat avangte leh khuarel kalphung tibuaitu thil chi hrang hrang te vang a ni bawk. Mizoramah pawh leilung kan hman dan avangin nasa takin kan ramngaw a chereu a. Mipui nawlpui leh Sorkar lam thleng pawh a kan puhmawh ber chu kan lo neih dan phung hi a ni a, tualṭo nilo thing leh thlai kumhlun kan lakluh nasat te, kawngpui laih avanga ramngaw ṭhiah leh an leivung paihin hnim leh thlai a chhilh nasat dan te erawh kan ngaihtuah thleng meuh lo a, kan ramngaw chereu chhanah kan ngai meuhlo bawk.

Thlawhhma ṭha nei tur chuan a ram a tui a, a chan a ngai a, ram léng reilo lutuk hmunah thlai a thar ṭha theilo tih hrechiangtu te kan ni. Mizo lo neih dan phungah thar hlawk a, thar ṭha tur chuan rampui/ramchang vah a ngai ṭhin. Rampui nei thei tur chuan hun eng emaw chen lentir a ngai a, thing leh mau-ruaa a khah a, leilung a lo insiam ṭhat leh a ngai ṭhin. Thing leh mau-raw hnah leh ṭang tla ṭawih ralin a siam leiṭha lo inchhekkhawm a tam chinah ram a lo tui leh ṭhin; chutianga ram ti tui khawp leiṭha insiam tur chuan hun a mamawh tam a, kangmei leh thildangin a tihbuai lohna tura hma lo lak te, phun belh ngai leh thenfai ngai lo then te pawh a ngai ṭhin. Hei hi Forest restoration kalphung chu a ni.

Lo neihna avanga ram lo bua te, kawng laih vanga ramngaw chereu ta te, leimin leh tuilian avanga ramngaw chereu te, leivung paihin a chhilh avanga ngaw hnuai hnimhnah chereu te, thing ṭhang tur a tihṭhuanawp te leh mihring khawsakna leh hmalakna hrang hrang avanga ramngaw chereu mêk te tih tui leh a, ramngaw tuaithar a, rampuia siam leh hi tuihna humhalhna ṭha ber a ni a, boruak thianghlim, bura khung theih nise to deuha hralh theih tur siamchhuahna ṭha ber a ni bawk.

Vah bak kang fo hi a huatthlala ngawt mai. Lo neitu te hi ramngaw hlutzia hrechiangtu, rampui leh ramchangah zel thlawhhma lak a awl a, a thar hlawk zawk zia hrechiangtu te an ni a, chuvang chuan vah bak tih kan te, ngaw ṭhiah mai mai te, thing zai ngawt te hi an duhloin an haw êm êm zawk a, lo an hal nikhua pawhin fimkhur takin an hal a, uluk takin meilam an sial ṭhin a, mei an chhuah meuhlo. Lo neia eizawng nilo ram leh daia chetla ṭhin te, sapel ṭhin te leh intawllen tura ram kal ṭhinte hi hemi kawngah hian an rinhlelhawm viau ṭhin.

Ramngaw tuaithar leh tura mahni phak tawka ṭan kan lak a ṭul hle. Sorkar kutah emaw, khawtlang kutah emaw dah mai lova Sorkar leh khawtlang an ṭanho a, an thawhho tlat a ngai a. Vantlang tana thlawhhma neihna tur nek chêp vek khawpa mimal ram nei zau te hi chhuhsak ṭhen nisela, khawtlang kutah lut leh sela. Pata tura ngaw ṭhiah kher ngai te hi tihtawp a, a aia tehkhawng ‘eco-friendly‘ zawk duanchhuah ni bawk sela. Ramngaw, fahrah puan hlai ringawt nilo, ngaw dûr nei zau lehzual turin hma la bawk ila. Rambua siamṭhat kawngah ṭhahnemngai ila, kan rama thing leh mau, hnim leh thlai te ṭangkai zawka hmang thei turin hma la ila. A nghawng theih ngaihtuah miahlo a sum leh paia a hlawk dawn anga a lan avang ngawta ramdang thing leh thlai lakluh sim ila, ram hi léng rei bawk sela. Tichuan kan ram hi a lo tui leh ang a, kan ram ngawte kan tuaithar leh ang a, damna leh hmuingilna kawng kan zawh tihna a lo ni ang.

4 thoughts on “Ramngaw tuaithar – damna leh hmuingilna kailawn”

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *