Humhalh bîk hmuna pawikhawihna

Sorkar leh khawtlang humhalh

Mizoramah hian Sorkar humhalh ramngaw leh lui a awm a, khawtlang ṭangrualin an humhalh ramngaw leh lui engemaw zat a awm bawk. Chutiang bawkin Sorkarin dan hmanga a din ‘Social forestry/community forestry’ hmun engemaw zat a awm a, heng te hi Forest Department hnuaia scheme hrang hrang, 1990 hnulam a mi a ni tlangpui hlawm a. Hetih rual vek hian khawtlang ṭangrual – YMA, YLA, MTP, MUP, MHIP adt ten an humhalh a, an enkawl ‘Social Forestry’ emaw ‘Community Forestry’ emaw a awm leh a. Ṭhenkhat phei chu Lal lal laia khawtlangin ramhâk-a an lo neih te a ni hlawm. Sorkarin a dinchhuah vantlang ramngaw te hi khawtlang nen ṭangruala inhlawhna siam sak paha ramngaw siam belhna tura din a ni a, a tir lamah phei chuan ‘Entry Point Activities’ (EPA) an tih mai, khawltlang tan hmasawnna ruhrel siamna tur ‘sum fang’ a keng tel a, chumi hmang chuan gas bur te an sem a, kawng an lai a, chawlhbuk te an sa a, kailawn te siamin, khawtlangin an mamawh leh an duhte Village Forest Development Committee (VFDC) in an sum neih mila a rel ang zelin din a ni ṭhin. Tunhma deuh khan pawisa dawn leh hnathawh inmillo nia sawi a awm fo ṭhin a, EPA sum an hman danah hian VFDC ten mawh an phur thui hle a, Department lam aimahin mawh an phur zawkin a lang.

Rawpuichhip YMA Social Forestry

Heng Sorkar hnuaia VFDC plantation hrang hrang te endik hian ṭum engemaw zat, Forest Division hrang hrangah kan feh chhuak ve tawh a, kan kalna apiangah zawhna inang kan zawt ṭhin a, mahni ta anga ena, a chhiat a ṭhat a mahni insengsoa hmalak emaw, khawtlanga hmalak emaw a harsat an rin thuin mi an chhang tlangpui ṭhin. Mahni ta anga en lo, Sorkar hnuaia inhlawhfakna chikhat anga ngai an ni tlangpui tihna a ni mai awm e. Chutih rual vek chuan khawtlang ṭangrualin, Sorkar puihna telloa an din leh an enkawl khawtlang ramngaw te zirchiangin khaw hrang hrangah kan fehchhuak tawh bawk. Heng khawtlang enkawl ramngaw te hi a ṭhangduangion a hlawhtling êm êm thung. Khawtlangin ramngaw an enkawla pawikhawihna thleng hlekah pawh khawtlang thikthu a chhiain an phak tawka nain ro an rel mai ṭhin. A chhan ber ni a lang chu mipui vantlangin a neitu thinlung an put vang a ni.

Sihphir Vengthar YMA Sanctuary, Puansen

Heng ‘Social forestry’ chi hnih te hi a huam chin leh a inzarpharh dan chu inthlau tak a ni a, hlawh neia enkawl leh hnatlanga enkawl a nih vang pawh a ni maithei e. Chutih rual chuan khawtlang ṭangrualin hnatlanga an enkawl te hi zimin tlem zawk hle mah sela a lêt tam takin a hlawhtling zawk a ni tih mit lawng pawhin a hmuh theih a, kan ram rohlu a chang der mai. Kawng kama thing, YMA flag rawnga an chei avang maia a him bik tlat te hian YMA kan zahna a lantir rualin neitu nihna thinlung kan put tel vang a ni tih a ti lang chiang hle.

Nghafuan ven leh luidung humhalh

Mizo te hian nghafuan kan veng ṭhin a, tunhma lama nghafuan an ven dan leh tunlaia kan ven dan chu a letling ta hlauh a. Chutiang zelin lui hnaia khaw awm ten an khaw luidung te an humhalh a, nasa takin luia nungcha te an pun phah a, zin veivakte tana hmuhnawm tham, a khawtlang tan pawh a intihtheihpui tham a ni fur mai. Heng humhalhtu te hian an ṭhahnemngaihnaa ti an ni a, Sorkar ṭanpuina emaw beiseia ti an ni lo. Chutih rual vek chuan khawtlangin an humhalh piah lam, Sorkarin dan chi hrang hrang hmanga a humhalhte erawh thiam thil bik leh hmanraw chi dang deuh hmang tan lo chuan man hleihtheihloh khawpin sangha leh nungcha chi dang a vang viau thung ṭhin.

Tuipui D YMA luidung humhalh chhunga sangha. Thlalatu: Avena Renthlei

Ramngaw leh nungchate humhalh kawngah mipuite nena ṭanrual a pawimawhzia hriain India Sorkar chuan mipuite chakna hmanga humhalh a, enkawl a duh avanga heng ‘Social forestry’ kaihhnawih ho hi a duanchhuah a ni a. Sorkar Social forestry programme-in a huam ve siloh Mizorama hlawhtling êm êm si chu khawtlangin luidung a humhalh leh nghafuan a ven te hi a ni awm e.

Mahni insengsoin, sorkar puihna telloin, ṭhahnemngaihna avang liau liauin a thim a var thlu lovin khawtlangin nghafuan an veng a, an khaw ram china luidung an humhalha, tha leh tui tam tak an seng ral a, sorkar humhalh ai mahin a lo hlawhtling ta zawk fo ṭhin. Khawtlang inpêkna hi a hluin a zahawm êm êm a, National Forest Policy 1988 duangtu te pawh hian hetiang êm êma inpêkna nasa hi an ngaihtuah thleng pha kher loin a rinawm.

Tuipui D YMA luidung humhalh chhunga sangha. Thlalatu: Avena Renthlei

Hetiang taka mi inpê te zarah luia nungchate pawh an lo inthlah pung chho ve leh ṭan a, hmun ṭhenkhatah phei chuan lui kantu te tan pawha hmuhnawm khawp a tling hial a. Chutiang thleng pha tur inlungrualna leh ṭhahnemngaihna bak hmanraw dang an nei lo. Khawtlangin a humhalh leh a vên chhunga
luia sangha te a ruka lo man te, nghafuan lo rut ta mai te an awm fo ṭhin a. Heng hi khawtlang zahlohna lian tak a ni a, ram dan bawhchhiatna lian tak a ni bawk. Ruihhlo zawrh leh kawl avanga khawtlang leh ram dan bawhchhia te nen ang khat reng a ni.

Khawtlang humhalh luidunga sangha man

Tunhnaiah Phaizau khawtlangin luidung an humhalhah miṭhenkhat ten bomb hmangin sangha an man thu a thang chiam a, Phaizau khawtlang mai bakah humhalhtu pawl hrang hrang ten thuchhuah an siam bawk. Mi ṭhenkhatten “Ngawi dawha tla a ni e” tiin an lo chhan ve bawk. Bomb hmang emaw ngawi dawh hmanga man a ni emaw Sorkar dan dinglai “Mizoram Fisheries (Ammendment) Act 2016, 6:1(a) (c) & (d)” bawhchhiatna a ni ve ve tih erawh a chiang viau mai. Bomb hi lo hmang ta se phalna neilova puak thei thil kawl an ni tihna a ni tel bawk. Tin, khawtlang humhalh lai a mi kher kher a nih avang hian vantlang tana hnawksak pawh an ni tel bawk ang. Riverine Reserve area chhunga mi an man avang pawh hian hrem theih an la ni leh zel awm e. Vantlangin an humhalh hmuna dan bawhchhiaa nungcha te chunga pawikhawihna thleng hi ramngaw leh nungcha humhalh kawnga mipuite nena thawhho pawimawh zia hriaa National Forest Policy 1988 duangtu te khan lo hre ve se an rilru a na ngawt ang.

Phaizau khaw thuchhuah leh humhalhtu pawl hrang hrang te thuchhuah aṭanga a lan danin he pawikhawihnaah hian khawtual mi bakah dan siamtu zinga mi a tel ve ni awm tak a lang hi a pawiin a vanduai thlak takzet a ni. Danin a phalloh hmanrua an hman piah lamah khawtlang humhalh chhung a mi kher kher an man hi thil ṭhalo tak a ni a, khawtlang zahlohna lian tak a ni. Ram leh hnam tana thawk tura mipuite thlanin a mipuite humhalh chhunga mi ngei, dan phalloh hmanga a man nia lang hi chhuichian tham niin a lang. Hemi kawngah hian a changtu Department lam aṭanga hmalakna emaw thawm hriattur tun thlenga a la awm lo hian Mizoram hmun hrang hranga dan phalloh hmanga sangha man ṭhinte a ti huangtau sawt ang tih a hlauhawm hle. India dan hnuaia Environment kaihhnawiha hleilenna thleng ṭhin chungchanga mahni kut zala laa “Suo moto” thei te hmalakna thawm hriattur a la awm lo leh zel te pawh hi sorkar humhalh aia mipui humhalh a hlawhtlin zawk ṭhin dan te nen pawh hian a in chawbe viau tho bawk.

“World Fishery Day” denchhena November 21, 2020-a Fishery Department changtu minister-in luidunga nungchate phalna neilova man te leh hmanraw hman phalloh hmangte chunga hremna lekkawh theih a nih dan te chiang takin a sawi a. Kha dan hmang khan tuna Phaizau khawtlang humhalh a dan phalloh anga chete chungah hian rorelna lekkawh a ni dawn em? Tih hi Zoram mipuiten kan thlir a, kan ngaihchang reng a ni. FIR lut kherlo pawha mahni kut zala laa rorelna lekkawh theihna tura thuneihna nei te pawh hian an duh chuan hma an la thei reng tih te pawh mipui ten kan hre khiau mai. Pawikhawihtu te hrem loha an chhuah fo hian dan pawisaklohna a thlen a, sual a ti punlun ṭhin. Tun ṭuma luidunga dan bawhchhiatna thleng nia lang hi dan anga ngaihtuah a nih loh chuan dan pawisak lohna nasa zawk a thlen a hlauhawm tak zet a ni.

[Vanglaini Dec. 7, 2020-ah tihchhuah a ni]

5 thoughts on “Humhalh bîk hmuna pawikhawihna”

  1. A chepakaia chhuichhuakin, zik tluak taka i ziak hi a ṭhat bikna a ni. Ka lungkham ber berte zinga mi, “FIR thehluh a nih kher loh pawha, mahni kut zala laa, rorelna lekkawh theina tûra thuneihna neitute pawh hian, an duh chuan hma annla thei” tih i sawi ngam hi a ṭha ka va ti em.

    Hetiang mi, an kuta thuneihna dân ang taka hmang ngam tute neih hlan hi, a va nghahhlelhawm em. Tun ṭum thilah pawh hian, ngawi aa dawh rei ta khawp mai. Engtin nge ni zel dâwn!?

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *