Mizoram Calendar 2019

Mizoram Calendar hi Sorkar-in a buatsaih thin a nih avangin kum telin mi ngaihhlut leh ngaihven a hlawh a, kumtinin December thla bawrah hi chuan kumthar a mi tur kan ngaihven nasa thin; kan nghakhlel tlang hle thin a ni. Kan nghahhlelh nachhan hi chi hrang hrang a awm thei ang:

  • Mizoram Sorkar hnuaia pisa leh zirna sikul te chawlh hun bi dik taka tarlan a nih avangin
  • Mizoram chhung mawina phochhuah a tarlanin a awmfo thin, chumi tar duh vangin
  • Mizo thil chi hrang hrang lem a chuan thin avangin tar kan chak a, hnamdang te pek atan kan duh.
  • Mizo lemziak thiam te kutchhuak tihlan a ni fo bawk.

Heng chhan hrang hrang te hi heti hian a khaikhawm theih awm e –  Mizoram Socio-Cultural lehEnvironmental Documentary pawimawh tak a nih avangin kan ngaihlu. A kawmah pawh “Glimpses of Mizoram” tih a inziak kher nghe nghe.

Mizo mipui ten Tlumtea thlir taka kan lo thlir chu vawiin, Dec. 28, 2019 Zirtawpni khan a buaipuitu Department lamin mipui te lei theih turin a tlangzarh ta a, pdf version-in an lo siam hmanhmawh leh pek bawk a! Kan indaih zai ve ta angreng khawp mai. Sawi tawh angin Mizoram Calendar hi hun leh ni hriatna mai piahlamah Mizoram chungchang pholanna pawimawh tak a nih avangin, kum dang ang bawkin mi ngaihhlut a hlawh reng a, tichuan a lo chhuak ta a… “a thenin facebook status-ah Mizoram Calendar 2019 mai mai chu…” tiin an update a, pdf copy a darh miau avangin group hrang hrangah an chai laih laih mai. Kan ngaihluin kan ngai thupui a ni. Calendar lehzel han review chu aw, ti chungin hmasawnna duh vangin ka hmuh dan tlem kan thailang ve teh ang:

Milem/Thlalak

Tunhnaia kum engemawzat chhung chu Mizoram tlang dung hrang hrang leh khaw hrang hrang hlimthla te hman a ni thin a, mi tam tak ngaihhlut a hlawh a, “Mizoram lo mawi zia hi aw…” an ti vawng vawng mai. Kumdang ang bawkin kuminah pawh ramthla (scenery/landscape) chi hrang hrang hman a ni leh a. Kuminah hian thlalak chi hrang hrang Ramthla – sawm, sangha dil (land use) – pakhat (ramthlaah a chhiar tel theih tho bawk) leh Mizo te kutpui hlimthla – 1 a awm a. Heng thlalak hrang hrang te hi Mizo lui hmingthang te, tlang hmingthang te, Mizorama khaw faite leh hmun pawimawh te a ni hlawm. Mizo te tan Document pawimawh tak a ni.

Heng ramthla hrang hrang te hi a sawifiahna (caption) pek vek an ni a, khawi hmun nge tih pawh chiang takin a hriat nghal theih a, en mawl tawp ai chuan a nihna hre chianga en chu a manhla leh zual. Chutih rual chuan a hrin dup avanga “evergreen” han tih ngawt mai ang chi te erawh a dikhlel deuhin a lang, information dik tawklo kan infah tihna chu a ni der mai. Reiek tlang hi forest type chi hrang hrang infinkhawmna hmun, agro-eclogical characteristic hrang hrang nei a ni a, evergreen tih tur chu niin a lang lo. Tuna lang tam ber lai phei hi chu phul hmun (Grassland) a ni lehnghal a. Hetiang tlangsanga phulhmun hi “Sholas” ti te pawhin India ram chhim thlang lamah chuan an sawi bawk thin. Grass ho hi kumhlun chi a ni lova, kumkhat dam “annual plants” an ni. Thlasik leh thal inkarchhungin a thi anga, to hawn tan tirhah a rawn chawrno leh ang. Evergreen a nilo.

 A mal mala sawi a, han kher neuh neuh takah chuan famkimlo mihring kutchhuak tih takah, kher chhuah tur a mual mual a awm zel mai. January thlaa Chhimbal zam ruih maiin min lo hmuak nghal ngawt mai te, February – thal chhoa Thenzawl daia bawngchaw, di leh thang hmun hring nghulh mai te, India leh Myanmar inrina, Zokhawthar thlalak, a khua tak aia foreground-a thing zik fiah kak zawk mai te, tu sangha dil emaw kianga balhla hnah a sena sen tai hlar mai te, Mizorama khawfai ber aiawha In 7 emaw chauh lang thlalak te hi han thlir thuaka rilru kap nghal tam tak zinga mi te chu a ni. March thla apianga Chapchar Kut hlimthla a chuang ta ziah ang hian ramthla pawh nise a hunbi mil deuh a siamrem mai theih niin a lang. Tin, balhla hnahsen tai hlar mai erawh  hi chu a taka ka la hmuh ve loh a ni a, a rah eng rawng nge niang aw tih ringawt ka rilruah a awm.

Mizo thil pholanna calendar

Hman atang tawhin Mizo thil, a bikin Mizo thuam thil tih lannan hman a ni thin a. Kuminah pawh Mizo hmeichhe thuam inbel thin chi hrang hrang, tunlai mit mila siamrema tih danglam engemaw zat a awm a, hmaram leh ngotekherh te, Mara thuam te, pawndum leh adt. a awm nual mai. Heng thuamhrang hrang te hi kawrkhainaa khai emaw, puan banna a han ban ngawt thu emaw va awm suh, a inbeltu an awm ve ngei a ngai a, a nihphung leh a nih dan tihlan chian nan“Model” an awm a ngai a ni. Chutih rual chuan heng kan Mizo thil kan ngaihsan leh kan ngaihhlut tak tak hi ramthla kil khawi emaw laia inthlahrung tak maia kan han thiat ringawt chauh mai hi chu a pamhmai deuh chu a ni. May thla a mi erawh Sakawrhmuituai tlang hnungchhawnin a thluang zar thung a. Ni, kumdangah kha chuan an tih lan duh ber (main subject) bak thildang tihlan an duh kha chu a sirah emaw, a laiah emaw, khawiah emaw bawm te ang deuh “inset” an ti emawni kha an siama an dah mai thin kha a ni a. Thildang a dip siloin a lang chiang hrang nalh a,  A hnunga thlalak dang nen a inpawlhbuai ve lem lo, a  awmna tur diktakah a awm tihna te pawh a ni tel bawk ang. Kumina mi erawh kil khatah rem leh remlovah an han thiat luklak a…a inkhuangruallo a, hmuh a hahdam lo!

Sapho hian Model thlalak tarlanna Calendar ngaihsan em em mai an nei a, chu chu Pirelli Calendar a ni a, chunga lang pha chin model te chu an inchhuang viau thin a, thlala tur pawhin mi bik an ruai thin. Thil dang an ti lang ve lem lo a, Model te kha an pho lan ber te chu an ni mai. Steve McCurry-a thla an lak tir ve tum thung erawh chuan saruak hlimthla hmang lovin khawlaiah, an model te chenna ram leh khawlai nun tilang telin a la a, an tihchhuah tukah an hralh zo nghal. Mahse a model te kha an bel chawp ve lem lo.

Mizoram Calendar 2019-a model te thlalak ka hmuh rual rualaka rilrua lo lang nghal chu Pu Ngurthangvela thu leh hla a ni. Music Video a siamin ani chuan Chroma hmang ve lovin a  zai duhna hmun kha a va pan mai thin a ni awm e “Tukverh lemah te, lui lemah te ka zai ve ngailo” a ti e an ti. Tun tuma kan Calendar-ah hi chuan Ramthla-ah rem leh remloah, a rawng leh en dan pawh inpawl teh chiamloin kan nula te thlalak kan bel ve thung a…aestheticallypawhin a fuh lo…design concept mumal a awm lo ni berin a lang. Chhawrpial run ianga mawi kan Zotlang ram nuam hi kan tih chereu nasat tawh em avangin a mawi hlawl tawhlo a, a tilang mawizual tur a mamawh ta a, heng kan nula te hi an lo pen chhhuakta a nih erawh chuan le thudang ni teh se.

Pakhat leh chiah, saptawng tel deuh nuaihin…He Zoram zimteah hian engatinge engkim mai hi entertainment nen kan chawhpawlh a, engkim mai hi kan glamourise vek mai le? Calendar en apianga nula thlalak han en tel ziah a ngai tur hi nupuite an zahawm lawk ang reng khawp mai lehnghal a.

Hawkdak kamtam ti ti: MADS Annual Art Exhibition 2018 thlirna

Mizoram Art Development Society (MADS)-in kumtina an neih thin, Annual Art Exhibition, Archive Hall Babutlanga neih mek chu Nov. 8, 2018 khan ka tlawh ve a. Tv. JVa leh Tv. Rema ten min lo dawngsawnga, painting te kan thlirhoa, Mizoram boruak tawn mek, rip tak lak ata rilru tih thawvenna tha tak a ni. A hlimawmin a boruak a zangkhai khawp mai.

He exhibition hi I&PR leh MADS te buatsaih a ni a. Nov. 6, 2018 khan  I&PR Director Pu David L Thangliana’n a hawng a, Nov. 9, 2018-ah khar a ni.

A hmun hma
‘Archive Hall’ tih hming hian lung a kuai a, mi a hip. Parking erawh a remchang tehchiam lo a, awmna a biru deuh bawk. Mipui nawlpui, kawngkal teilut satliah ang chi te an tlem phah deuhin a rinawm. Chutih rual chuan khawpui thawm riva leh bengchheng dangin a tihbuai loh avangin ngaihtuahna sawrkhawma thlir duh tan erawh hmun tha tak a ni.

Flyer
Catalogue han tih tur chu a ni lem loin a lang, flyer emaw, brochure emaw ti ta ila a dik zawk maithei. Layout leh design pawh a tha thawkhat viau mai. Artist rual intelkhawm kutchhuak atan erawh ka la sit deuh. Exhibit chungchang information mumal a awm lo hian a hlut tur angin a ti hlu lo deuhin ka hria.

MADS Annual Art Exhibition 2018 Flyer

Display
Kumdanga exhibition neihna aiin a hmunhma a eng tha a, thlirtu tan pawh thlir a nuam. Chutih rual chuan art works inang lo tak tak display a ni a, hmun a chep avangin insi deuh thupa tar a ni kha a uiawm ka ti tak zet. A aia hmun zau leh thawl zawk awm thei se, thlir bing duh bik thlir bing theihna turin.

Thlirbing bik neih harsa khawpin a inhnaih…hmunhma neiih that tawk loh vang erawh a ni ngei mai

Exhibit
Kumin MADS Annual exhibition hi kumdang aiin a tlai a, kumdang aiin a thawm a reh bawk. A rawn thleng thut ni berin a lang. Anmahni artist society lamah chuan an lo inhrilh lawk hma viau maithei tho e. Painting, drawing leh sculpture 140 chuang exhibit a ni a, artist 49 an tel. Kumdang ang bawkin kumina theme kan hmuh tam ber chu Mizo culture lam hawi a ni a, Landscape leh portrait a awm bawk a, caricature a awm bawk. A genre zawng chuan realistic hlang deuh thaw a ni. Subject, technique, concept etc. thil thar hmuh tur a awm lem lo.

Kumdang zawng aiin kan artist te kutchhuak a phuailuai niin ka hmu. Skill tha tak, uluk loh leh taimak tawk loh vanga mam lo, concept-a tel lem lo, kuthnu phuailuai ve hrim² hmuh tur a awm nual.

Composition, perspective, proportion etc
Composition lamah tan lak a ngai viau a, proportion leh perspective lamah kan la hniam zual niin a lang. Lu tê uchuak te, bawp sei uchuak te, vawk lian lutuk te, arpa lian over te, In liang sang ta lutuk te…mihring tê ta tet te…sawi tur a awm nual. Zirchian deuha, teh uluk deuha tihdik maitheih a ni ngei ang.

Concept leh subject
Tarlan tawh angin subject pui ber chu Mizo culture pholang thei a ni a. Mizo identity marker ni a ngaih theih turin pawnchei, ngotekherh leh thangchhuah puan te an hmang rim hle. Bristish-in min awp hma khan hetiang puan hi kan nei reng em? tih hi ngaihtuah tham tak a ni a, lo nei pawh ni ta se Lal mual kil phaklo leh hnamchawm ho khan an nei pha ve kher angem? Fehnaa inthuam nan an hmang phal angem? Tih Mizo kan tum lutuk deuh em?

Mizo te chu tlang chhip mual kila In sa thin kan ni tih lehkhabu ziaktu tam takin an ziak a, tun tuma art work-hoah erawh mual rai tha tak maiah, lane fel thlapa In ding a tam hle. Mizoram tlangdung hi Chhim leh hmar hawizawnga inkhawh a nih avangin khaw tam zawk hi chhim leh hmar hawia ding a ni a, Chhak leh thlang inhawi tawna In sak a ni tlangpui thin. Ni awm dan leh eng luh dan atanga teh a chutiang bawhchhia chu a awm fur. “Chutiang chiah chu a ni tur” tih theih a ni hauh lovang, mahse fimkhurna tur leh kan chik lehzual tur lai niin a lang.

Zovawk chal ngum er tan mai hmuh tur a awm a, Zovawk pian ni reng reng lo hnungzang zawl dah mai a awm nual bawk. Chutih rual erawh chuan Australia vawk tha mi ang tia zeta lian ni awm a ngaih theih a awm fur.
Kan kutchhuak ten belhchian a dawl lehzualna turin a tak tak hmuh tam a pawimawh. Thingtlang la hmu lo, thingtlang kawtthler lem ziak, Zovawk la hmu lo Zovawk lem ziak, Mizo thuama inthuam Aryan hmel hmai pu ta daih si te hi a pumpelh theihin a lang. Thingkung mum pel pul te, Zotlangsanga phai thing to ta tlat te, vur ram thing to ta tlat mai te pawh kha… ngaihtuah ngun deuh a, chik deuh a siam rem harlo tak tur a ni.

Rawtna tlem
Annual Art Exhibition hi MADS member a duh apiang tana tel theih a ni hian Artist tam tak a dawm kan rualin Artist te hian hmasawn phah nan an hmang lem lo emawni le a tih theih. Heng rawtna fahrah te te hi kan nei ve teh ang:
1. Exhibition hi tun aia a hlut a, artist ten hma an sawn lehzual theih nan a duh apiang tel theih ni chung si hian inthlitfim dan kawng zawn a tulin a lang. “Annual Exhibition-a tel pha” nih tuma hmasawnna rilru an put theih nan ruahmanna siam a tulin a lang.
– Jury mumal tak siam ni sela. A tel duh tur ten an works an thehlut anga, chuta tang chuan Main gallery-a tar tur chin bik thlan ni se.
– Jury ten an thlan dan hi grade hrang hrangah then ni se. An grade a zirin gallery-a a lai lum chang tur leh chang lo tur ruahman ni se.
– Tel phalo te pawh awm hial se.

2. Curating a mumal a tul. Insi thupa tar loh dan kawng dap a ngai.
– Theme inang deuh tar khawm. Viewing space tha zawk awm thei tura buatsaih a tul bawk .

3. Tun aia puandarh zau a tul viau bawk.

Tichuan

Artist te hi mahni ngaihtuahna puangchhuak tur te, a taka hmuh mai theih loh leh hriat mai theih loh te hmuh theih tura min chhawpchhuah sak turin kan beisei thin. Ngaihtuahna hruai a, an kutchhuaka min hruai lut thei kutchhuak hmuh hi kan chak em vanga hetiang thil hi sawi mai ka ni e.

Mau Malsawmna

Khawvela hnam chi hrang tam tak zinga mau leh rua buaipui nasa ber te zinga mi chu Mizote hi kan ni awm e. Keini ang bawkin India hmarchhaka hnam hrang hrang te leh Asia rama hnam hrang hrang, a bikin Asia chhim chhak lam hnam te pawhin an hmang ṭangkaiin an buaipui nasa hle a. Mau leh rua pawh chi hrang an ngah hle bawk. Kan hnam azirin kan hman dan a inanglo a, deh-hnanga kan  themthiam dan pawh a inthlau viau bawk.

Sihphir Puansen ram-ah hian dan lovin khua din a ni a, a vel ramngaw a chereu nasa hle. Nasa taka an beih hnuah Sihphir khawtlang chuan dan lova awm te an um chhuaka, sanctuary atan an cheibawlin an humhalh ta a, reilote chhungin ramngawah, mau hmun ṭha takah a lo chang leh ta

India ramah hian mau leh rua (tun aṭang chuan mau tiin kan sawi tawh ang) chi hrang 125 (tualṭo) leh 11 (lakluh) a awm ni a ngaih a ni a, heng mau leh rua hrang hrang te ṭona hmun belhkhawm hi 156866 sq. Km zeta zau a ni (SFR 2017). India hi khawvela mau leh rua ngah berte zinga mi niin, China dawttu ni a sawi a ni a, a ngah ber anga sawi an awm bawk. India ramah chuan India hmarchhak, leh West Bengal, Madhya Pradesh te leh Chhim thlang lam hi mau leh rua ṭona hmunpui a ni a, India Hmarchhak state hrang hrang a awmna hmun hi India rama mau hmun awm zat za a 32 zet a ni thung (SFR 2017).

Mizoram dinhmun

Mizoramah hian mau leh raw lam chi tualṭo 25 leh lakluh 10 a awm nia ngaih a ni bawk (E&F 2010). Mizorama mau zingah “Mautak” (Melocanna baccifera) a tam ber a, mau lam chi kan neih za a sawmkua zet hi mautak nia ngaih a ni. Rawṭhing, Rawnal leh Phulrua te hi Mautak tihlohah chuan a tam ber te zinga mi a ni. Kum 2009 khan Forest Research Institute (FRI) lama mithiam Dr. HB Naithani-a leh a hoten Mizoram aṭangin mau chi thar, khawvel hmundang aṭanga report a la awm lo – Talan (Bambusa mizorameana) leh Dampa mau (Bambusa dampaeana) an hmuchhuaka (Naithani et. al. 2009, 2010), ‘talan’ hi chu Mizoten kan hriatṭhan sa pangngai a ni; anmahni vêk hian Manipur ramah ‘talan’ an hmuh thu an tarlang bawk.

State of Forest Report 2017-in a tarlan danin Mizorama mau ṭona hmun zawng zawng hi belhkhawmin 3267 sq. Km a ni a, report hmasa, SFR 2011 aiin 5978 sq. Km zetin kan mau hmun a kiam thung. Hei hi a chhan chhui chian ngai tak a ni. Kum 2006 chhoa mautam aṭangin mau chi hrang hrang a tah tawlin a tam chhho zel a, mautak, phulrua leh rawthla te a tam a, kum 2012 aṭangin rawnal a tam ṭan ve leh a, tun thlengin a la tam chhunzawm a. Kum 2015 khan Zawlnuam leh a chhehvelah rawṭhing a tam tlat bawk (Vanlalfakawma et. al. 2017).

Mautam hnuhnung bera tam ho khan ngai a awh chho leh ṭan tawha ngaih a ni a, chutih rual chuan mau hmun thildang atana hman zui tak a awm nual niin a lang bawk. Tun dinhmunah hian Mizoramah hian mau pum maktaduai 706 a awm nia chhut a ni a, SFR 2011[1] aiin pum 1489 zetin a kiam bawk.

Muthi lui kama Rawnal (D. longispathus) hung

Tun dinhmunah hian Mizoramah hian mau pum maktaduai 706 a awm nia chhut a ni a, SFR 2011 aiin pum 1489 zetin a kiam bawk. Mautam nghawng ai mahin ram leilung kan enkawl dan avanga mau hmun hi lo kiam a, mau pum zat hi lo kam ta duai niin a lang.

Mizo mau nge ṭha ramdang mau?

Ramdanga an mau te lakah chuan Mizorama kan mau te hi chu a chhah zawngah chuan a chhah lem lo viaua, a pum pawh a lian lo deuh zawk. Chutih rual chuan Mizoram kan mau neihsa te hman ṭangkai dan kawng zawng silova ramdanga an hman dan anga a hman hleihtheih loh avanga Mizorama mau te hi hmantlak lo leh chhe lailet dera kan puh ṭhin hi chu kan duhthawh deuh mah mah niin a lang. DN Tewari (1992) chuan “mautak hi paper ṭha bik siam nan an hmang ṭhin” tiin ‘A Monograph on Bamboo’ tih buah a sawia, hei ringawt pawh hi bawhzui tham a ni ang.

Mizoram mau Phai lama phurh thlak tur…@Saihapui

RIPANS leh MZU lama Mizorama mau ten Cellulose an pai zat an zirchiannaah chuan mautak leh rawnal te hian khawvel ramdanga an zirchian tawh thing leh mau chi dang te aiin cellulose a pai hnem zawk a ni tih an hmuchhuaka (Pachuau et. al., 2013; 2014). Tin, MZU-a an zirchiannaah Mizoram mau chi thum – Mautak, rawṭhing leh rawnal ten khawvel tilumtu boruak thianghlim lo – Carbondioxide (CO2) a eiral hi khawvel ramdanga mau ten an eiral aiin a sang zawk a ni tih an hmuchhuak bawk (Vanlalfakawma, 2018); China mau ṭha nia an sawi ṭhin, Moso mau (Phyllostachys  edulis) ai pawhin a sang zawk nghe nghe.

Mizo Kristian te tan sakhaw dang biakna hmanrua, agarbati stick lo phurpui viau pawh hi a fuh zan em?

Mizorama bamboo vinegar siamtu langsar tak, Pu Saikhuma (SK Bamboo) chuan Mizoram tualṭo ngei a hman duh zawk thu leh vinegar a chhuah tam ber thu a sawi. Thawkkhat lai khan Agarbati stick siamna tur changchawiin mau chi thar, ram dang aţangin kan lalut chiam mai bawka. A ti nasa ṭhenkhat te kan kawm kualnaah chuan Mizoram mau hi a pan avangin a chhuak tlem deuh nain a khawng zawka, an duh zawk mah niin an sawi. Chumi piah lamah, Mizo Kristian te tan sakhaw dang biakna hmanrua, agarbati stick lo phurpui viau pawh hi a fuh zan em? Ngaihtuah tham tak a ni.

Rawtuai – mautuai leh a kaihhnawih

Rawtuai leh mautuai hi Mizo te hian kan ei nasa hle mai a, keini ang bawkin khawvela hnam hrang hrang te pawh hian an lo ei nasa ve tho mai bawk. Rawtuai khawrh hi a pawi em? Khap tur a ni em? Tih zawhna hi a ri a ring hle ṭhin, tun thleng pawha la chhan mumalloh niin a lang. Mizoram tan bika felfai taka zirbinga thultukna leh rawtna mumal tak hi a la awmlo niin a lang bawk. Rinthu leh thu puarpawlenga inhnial ai chuan a taka zirchian mai hi a fuhin a rinawm.

Rawtuai khawrh leh khawrhloh tluk zeta pawimawh chu mau pum sah leh sah loh hi a ni. Rawtuai khawrh dan chungchanga kaihhruaina kan neilo ang bawkin mau sah dan chungchangah pawh kaihhruaina mumal kan neilo niin a lang. A bik takin mau pum kan sahin a upat dan kan ngaipawimawh lemlo niin a lang. MZU-in kum 2014 leh 15-a an zirchiannaah Aizawl veng hrang hranga mau pum zuarho zawrhlai a enfiaha, heng zinga a tam zawk hi tuai tê tê, kum hmasa tuai emaw, kum 2 la tlingo emaw a ni fur tih hmuhchhuah a ni (Lalremsang et. al. 2017). Kum 3 tal a tlin hmaa sah hian mau ṭhang zel tur a ti ṭhuanawp hle a, a hung pawhin a tuar thei hle a ngaih a ni (Salam & Deka, 2007). Mau pum kan sah nasat lutuk chuan rawtuai insiam tur a tibuai pha tih hi khawvel ram danga zirmite hmuhchhuah a ni. Chutih rual chuan sah ngailoh leh a tuai khawrh ngailohnaah chuan a hung a tawta, a zungpui insiama ṭhang zel tur a ti ṭhuanawp thei thung (Salam & Deka, 2007).

Mizoram mau, Langkaih lui kaltlanga phai lama an tawlh… Pic. Courtesy: Ap-a

World Bamboo Day

Kum 2009-a Bangkok-a World Bamboo Congress vawi 8-na chuan September 18 hi World Bamboo Day (WBD) atan a puang a, hemi a chinah kumtin thupui bik neiin hman ṭhin a ni ta a ni. Kumin World Bamboo Day thupui atan World Bamboo Organization chuan “Sustainability = Environment + Society + Economy” a thlang a, mau hmanga hmasawnna ṭhang dik neih theih dan tur, environment tana pawi silo, mipui te tana hmasawnna ni si, ram economy tana ṭhanna thlen thei tur si chungchang a ni ber awm e.

Image courtesy: http://worldbamboo.net/world-bamboo-day

Khawvel ram hrang hranga zirmite chuan mau hmanga eizawng te dinhmun nasa takin an zira, mau hmanga sum leh pai dehchhuah dan ṭha zawk tur an duang chho mek zel a, a awmsa tihpun kawngah ṭan an la nasa hle. Pi-Pu hunlai aṭanga an lo hman dan hnualsuat lovin, a ti hmasawn zawng leh hralh tlak lehzual turin an cheihnum a, a tlo leh zual theih nan a vawnṭhat dan te pawh an ngaihtuah nasa hle bawk. Tin, tarlan tawh angin khawvela thlai zinga ṭhang chak ber a nih miau avangin mau hian environment siam ṭhat kawngah a thawhhlawk hle tih hi hmuhchhuah zel a ni bawk.

Mizorama Bamboo Indutry hlun ber chuan Bamboo matply leh a kaihhnawih siam nan Mautak leh Rawnal an duh ber tlat!

Mizo society leh culture-a bet nghet tak, kan rama mau te hi tun aia hman ṭangkai dan leh hlawk zawk kan ngaihtuah a ṭul a, chu chu kan bat pawh a ni. Ramdanga an tih tawh ang tih ve a, an mau ang chawk luh chiam ai chuan kan ram mau ṭhat bikna ngaihtuah chunga hlawk leh ṭangkai thei ang ber tura kan ram mau te kan hman hi kan mawhphurhna a ni. Chumi rual chiah chuan a sah hun leh khawrh dan te, enkawl dan ṭha zawk te pawh nasa leh zuala kan inzirtir a pawimawh hle bawk. Mau kaltlanga malsawmna kan dawn mêk hi kan dawn chhunzawm zel theih nana malsawmna inthup hi hailang zel turin kan puanven i sawichhing sauh sauh ang u khai.


[1]State of Forest Report (SFR) 2011 hi kum 2009 – 2010 chhunga zirchianna, kum 2011-a tichhuah a ni a, chutiang zelin SFR 2017 hi kum 2015 – 2016 chhunga zirchianna kum 2017-a tihchhuah a ni bawk.


Thulakna te:

 David C. Vanlalfakawma, F. Lalnunmawia, and S.K. Tripathi (2018). Bamboo Ecosystem: An Untapped carbon trading resources. In: Climate Change and Developing Countries (Ed. Banshaikupar Lyngdoh Mawlong). Cambridge Scholars Publishing, UK. Pp. 222 – 236. ISBN (10):1-5715-1174-X; ISBN (13): 978-1-5275-1174-3

David C. Vanlalfakawma, F. Lalnunmawia, S.K. Sen, and S.K. Tripathi, (2017). Sporadic flowering of Bambusa tulda in Mizoram: A preliminary report. Sci Vis. 17(3):160 – 162.

Environment & Forest (2010). Bamboos of Mizoram. Environment and Forest Department. Government of Mizoram, Aizawl. Pp. 1 – 206

Lalduhsanga Pachuau, C. Malsawmtluangi, Nirmal Kumar Nath, H. Ramdinsangi, David C. Vanlalfakawma, Shri Kant Tripathi (2013). Physicochemical and functional characterization of microcrystalline cellulose from bamboo (Dendrocalamus longispathus). International Journal of PharmTech Research 5 (4):1561-1571

Lalduhsanga Pachuau, David C. Vanlalfakawma, Shri Kant Tripathi, H. Lalhlenmawia (2014) Muli bamboo (Melocanna baccifera) as a new source of microcrystalline cellulose. Journal of Applied Pharmaceutical Science 4 (11):087-094

H.B. Naithani (2009). Bambusa mizorameana, a New Species of Bamboo from Mizoram, India. Indian Forester  135(9): 1291 – 1292.

H.B. Naithani, S. S. Garbyal, N. S. Bisht (2010). Bambusa dampaeana – a New Species of Bamboo from Mizoram, India. Indian Forester 136 (7): 991 – 992.

Paul Lalremsang, David C. Vanlalfakawma and S.K. Tripathi (2017). Socio-Economic Potential and marketing trend of Bamboo in Mizoram: A case study from Aizawl District. Indian Forester 143(9):737 – 744.

Salam, K. and Deka, N.K.R. (2007). In: Kalita, S.N. (ed.) Training manual on Nursery raising, commercial Plantation, preservation and primary processing of bamboo). Cane and Bamboo Technology Centre Bamboo Technical Support Group for National Bamboo Mission, Guwahati – 781 024, Assam, India

SFR (2017). India State of Forest Report 2017. Forest Survey of India, GoI, Dehradun


[Vanglaini Vol. XXXIII No. 221 September 19, 2018-ah tihchhuah a ni]

CHHUAN TUR KA ZAWNG

Miin chhuang taka an thil neih an sawi hian ka awt ve êm êm thin a, chutiang thil chu chhhuan tur ka nei ve em? tiin ka rilru a vak ruai thin. Chhuan tur chi hrang hrang ka zawnga, kan In, kan chhungte, kan thenawm-khawveng, kan chhung te pawh nilo, kan hmelhriat pawh nilo, anmahni ka hriat ve hrim hrim te thlengin, dang duh miahlovin chhuang takin ka sawi rawtui ve chiam thin.

Theichhungsen (Haematocarpus validus), thei-khuang-thlup an tih bawk chu…Kan thenawm te huan a mi

Kan kawmthlanga theichhungsen

Aia naupang, rualpui leh thian te laka ka intihtheih vena, ka chhuan ve ber thin chu kan kawmthlang huana ‘theichhungsen’ kha a ni a, a rah lai chuan thiante leh thian ni chiahlo te pawhin min tlawnin min kawm an chak thei hle thinin ka hria. Hetiang thei hi ngaw hnuai thinga zam chi a ni a, hmundangah chuan a tha thei vaklo a ni awm e. Amaherawhchu ka pi te’n kan kawmthlanga an lo phun chu a rah thei hlauha, mi tamtak neih ve loh a ni vei bawk nen, ka chhuang nasa thin hle. Hetianga chhuan tur ‘thei’ min phunsaktu ka pi leh pu te pawh hi ka chhuang.

In leh lo

Mi In chu awmlo se ka chhuang leh pek ngawt ang. Mahse kan In aia tha, lian leh nalh a tam si a, hei hi chu ka chhuang vak ngam lo; chhuan tur vak pawh a awm lo. A sakna a rei tawh avangin vaiho ât laia siam rangva khawng tak mai a chhunga chih a ni a, an char-tin, char-char, dui-tin, cubic lung tih angreng vel erawh a tling tha hle. Chu’ng vel bak chu han chhuan tur a awm lo, he Inah hian. Rim tak leh thianghlim taka an thawh chhuah atanga sak a nih erawh chhuan tham a ni.

Silh leh fen

Incheina ngaina mi tak ka ni bawk a, ka silh leh fen, thuamhnaw ang pawh hi a ang nei an tam ngailo; second-hand showroom a mi ka chhungte ‘shake’ kha a ni a, ka chhuang thei hle.  Kekawr kawng thawl deuh, mawngtama tang tawk tawk thei te, kawr tawngchham tak te, dikna chhinchhiahna leh rin awn pathum chuang tih angreng vel te pawh showroom ami min ‘shake’ sak ka ngah bawk a, ka chhuang thin khawp mai. Amaherawhchu heng pawh hi engmahlo mai a lo ni. Huau huau, inneih, inkhawmpui leh puipun nikhuaa a phur pawl nih ve ziah chuan ka chhuan ve êm êm, second-hand showroom a mi te chu chhuan tlak awzawng a lo ni leh lo thin; hetiang hunah hi chuan a tih chi loh tlat zel.

Hmel leh sakruang

Mahni tawkah na na na chuan ka tha ve chiang a lawm. Ka hmel, ka sakruang leh kimtlang te hi Pathianin a en a, tha a tih êm êm zinga tel pha ve ngat kha a ni bawk a, ka chhuang ve tak zet thin, midang an awm loh chuan! Midang an awm chiah hian a ni buaithlak thin ni. Ka lo chhuan ve êm êm ka sakruang te hi chhuantlak lohah an rawn chhuah zo ta  vek thin a. Pathianin tha a tih theuh theuh hi chhuantlak deuh leh chhuan tlakloh deuh zawng kan lo awm a ni awm e. Chhuan tlak hmel nei lo mah ila, tu emaw anga chhuan tham hmel tal neih ve ka chak!!!

Chhuan tlak hmel nei lo mah ila, tu emaw anga chhuan tham hmel tal neih ve ka chak!!!

Isua

Hei zet chu(h), kei aia chhuang an awm bik hlek lovang. Ka chhuang vet vet êm. “Isua” tih chuanna kawr pawh engemawzat ka nei a, hla lenglawng leh lengzem hla aiin Pathian hla ka hre tam zawka, ka thiam tam zawk bawk a. Engemaw hlekah van lam ka rawn zel thin. Thawhlawm thawh leh inkhawm te pawh ka uar, Biak Inah ka zai ring thei bawk si. “Aw, Isua hi ka va han chhuang tak êm!” ka ti rilru thin. Ngun leh zualin ka inngaihtuaha, ka kawra “Isua” tih inziak zozaia ‘Isua’ hi nge ka chhuana ka kawr zawk? Pathian hla ka hriat leh thiam zo zai te hi nge ka hnuk ti ulh tam zawka lenglawng leh lengzem hla ka hriat chhun tlem te hian? Engemaw hleka van lam rawn ziah chung hian A mi chhannaah hian ka lungawi tak zet em? A thu angin ka nung em? Ka thawhlawm thawh ve te pawh hi Farisai thawhlawm thawh ang lek ka ni zawk em? Ka inkhawm te hian Pathian thu  nge ka ngaihtuaha dinglam tlara tho ho hi? Nge ni a, a ri a nalh em, khawilai nge a sawi sual, a sawi ngai vawi engzatnge a sawi tawh? tih ngaihtuah reng rengin ka lo buai zawk? Biak Ina ring taka ka zai te hian Pathian fak duhna rilru tak tak nge ka put a, mahni inchawimawi tumna thinlung zawk? Nuam tih vang hrim hrima zai ka ni zawk em?

Mite’n Isua hming avanga hrehawm an tuar zia te, an nun hial an chan dan te, chhuang tak maia Isua hming avanga zah pawh dawn lova theihpatawpa bei thin hote ka ngaihtuah chang chuan, “Isua hi ka lo chhuang awzawng lo; kei aia chhuang an tam zawk a, an chhuang tak tak zawk fe bawk” val hi ka va tla chiang êm!

Chhuan ngei ngei tur

Mi te neih ve loh ka neih, ka chhuan theih awm chhun chu kan kawmthlanga theichhungsen chauh a ni ta. Mahse kumin April thlaa thli tleh khan a zamna ram-theihai (haite) kung a chhem thlu palh hlauh mai si…rah leh thei tak ang maw, a zamna tello hian? A rah theihloh vaih chuan chhuan tur ka nei dawn tawh lo tihna a ni mai, bel chauh lo chu.

Hlawh ka neih velehah ‘bel’ ka lei dawn a ni. Midang pawhin nei ve tho mahse bel hi chu ka hman dawn apianga ka chhuan ziah a ngai dawna, chhuanglo chuan a hman  theih dawn der siloh. Tichuan, chhuan tur dik tak chu ka nei mai dawn a, ka chhuang zel mai dawn a ni.

[UCC-a ka zirlai, kum 2004-a mi tharthawh leh… tleirawl lai, intih tawngkai thiam vanglai series-a telh tur tho a ni awm e 😀 … MSU Shillong Annual Magazine, ‘Hnam Lungphum’ 2004 – 2005-ah tihchhuah a ni]

Nikir thla ti ti

June thla khan eng engemaw post ka tuma, mahse ka post lo. Ka ziak hman lo a ni. Tunah pawh ka la ziak ta chuanglo a. Engtikah nge ka ziah ang pawh ka hre chuang lo a. Engtak chu nge post ka tum pawh ka hre chuang lo. June thlazet kha chu ka damchhunga ka tawn ropui ber a ni hial awm e. Khatiang kha ka tawng leh tawhin ka inring lo. Heta han sawi tur chi a ni em pawh ka hre thiam lo e –

June thla khan chanchin lawmawm tak kan chhungkuain kan dawnga, Chanchin Tha avangin ka tawn ngailoh ka tawng bawk.

June thla khan ramsa vang êm êm mai, ramsial/sele kah a nih thu a thang chiama, thuneitu te pawhin hma an la zuia, dan bawhchhetu an hling nghal chat mai. Ropui tak a ni. Ka tel vena, BIOCONE (www.biocone.org) pawhin Sorkar hmalakna lawmawm a tih thu leh sorkar a thlawp thu te, dan bawhchhetu te a dem thu te a chhuah bawka. Chutih mek laiin Mizorama phul hmun nuam ber leh lian ber te zinga mi, Sialsuk tlangah tuten emawni thing an lo phun ve mek thung a ni awm a. Sialsuk tlanga phulhmun hi thing han awm khep khupna tura Pathian duan chu a nih loh hmel khawp mai; Tlaizawng leh Vaube an phun a ni awm a. Hman deuh khan pawl pakhat chuan Hmuifangah “Far tiak” an phun chiam tawh bawka. A chang leh ngaw hmun thiata phulhmun siam kan tuma, a chang leh phulhmuna thing phun kan tum leh ang lawia, a awmsa hi kan ngaitheilo viau zel mai chu a ni, eng kan ti zo ta nge mawni?

Artukkhuan (Mirabillis jalapa)

Project Zo-pangpar

Ka thiannu Dr. Saithani’n Mizorama tualto pangpar thlalak min rawn zawt thut maia, ka lo nei mumallo viau lehnghala. Ka ngaihsak tawkloh vang a nih rualin hmuh tur hi a vang ve hrim hrim tawh bawk a ni. A zarah tlem chu ka lakhawm ta hlauha, Mizo pangpar tam zawk par loh lai a nih leh zel avang erawh chuan lakkhawm tam a har viau. Fur laia pangpar thlalak tur zawn chu hmuh tam a har teh e. Mizoramah hian thing leh mau, thlai chi hrang  chi engemaw zat kan neia, heng te hi ram tam takah awm velo, an awh ngawih ngawih a ni. A mi chenga te hian hlutna chang kan hre thinloa, ram danga mi kan lalut zela, kan ngaisang êm êm zel zawk mai thin bawk sia, a manganthlak ngawt mai.

Fur pui

Fur lai a ni a, ruah a sur nasaa, lei a mina, tui a lian bawka. Kawngpui chhuat a bala, tlang pang a min a, In a chima, hmun hrang hrangah chhiatna a thleng nasa hle. Mi tam tak tan chuan ‘Furchhia’ a ni a, a runthlak tak zet a ni. Mi eng emawzatin an chenna an chana, an nunna an chan phaha, chungkua a tiavai phah bawka. Inkalpawhna kawng a chhiaa, chakkhai lamna a buai zova.

Furpui hmahruai Ruahthimpui

Fur hi kum tin a thleng thina, pumpelh theih a ni lo. Furpui avanga chhiatna thleng thin tam tak pawh hi pumpelh harsa tak a ni ang. Chhiatna a thlen tam tak tihziaawm dan erawh a awm ngei ang. Inbuatsaihna tha leh ruahmanna felfai awm se chuan kan tawrh hi tun aiin a zia ngei ang. Josefa anga tam laka inven dan ngaihtuah chuak thiam ram hruaitu kan mamawh a ni ta ber awm e.

Wrath of Monsoon. Hunthar Veng leitlahniam (June 13, 2017)

Furchhia han ti thin mah ila fur avanga thlai thar, ei leh bar hmu kan ni miau maia, kan tui tlan lah fur avanga a hna kang chatlo a ni si. Thenkhat tan chhiatna zakhua, sorkar lu ti haitu nimahse, mi tam tak tan, nungcha te tan, thilsiam dang te tan erawh nunna hnar a ni lawi si.

Furah chuan Dingdi (Asclepias curassavica) pawh ama tawk tein a lo vul ve chik cheka, en hnaih poh leh a mawi ting mai a

Thlasik khawvawt leh thal khawroin a hmeh ro, fur ruahtui avang lo hring leh dup thin kan tlangram hian ruah bawhawk a ngam lo zual ta viau mai hi erawh a mi chenga te kan inenfiah a ngai viauin a lang. Khuarel chhiatna kan tih tam tak hi chu a mi chenga ten kan chenna leh a vel kan enkawl uluk loh vang leh kan fimkhur tawk lo vang a thleng tam tak a awm ngei ang, a nih loh vek chuan kan ram hi a chhe ve hrim hrim a ni ang!

He’ng thu hnep hnawl te te hi June thlaa post ka tum zinga mi thenkhat, ka tih mumal takloh te kha a ni ta mai awm mange!

SAPTAWNG

Engmah nilo mah ila engemaw nih chu kan tum theuhva; kan chhungte pawhin engemaw ni ve turin mi an duh theuh bawk. ‘Engemaw’ ni ve thei tur chuan nitin thiam zirna Inah min tira, tichuan sikul kai-sikul naupang kan lo ni chawpchilh ve ta mai a, zirlai tak tak erawh nih a har teh e!

Zirna Inah

Chu zirna Inah chuan thil chi hrang hrang kan zira, keini aia an daizau chak zawk avangin Sapho-in an tawng hmangin min awp bet ta renga, an tawng chu tunlai khawvelah chuan thiam makmawh a lo ni ta. Keipawh thiam ve ngei turin ka chhungten min duha, thiam ve ngei turin Sap-Sikulah te lut chho ve zelin, ram pawn thleng thlengin Sap-tawng bawih nihna avangin kan feh chhuak ve ta a nih kha.

A tirah chuan

Mahni tawng ni lo ta fam chu thiam ve te pawh a chakawm a lo’m tiin, intihchangkanna remchang tak a nih bawk avangin, phur angreng takin ka zir ve mai bawk a. Thiam pawh ka thiam chak viau mai. Nursery ka kai tirh atanga kar hnih khat lekah Yes leh No ka hre nghal kau mai! Chutiang taka hma ka sawn chak avang chuan Saptawng ngatin ka hming te pawh ka sawi thiam leh thuai bawk a. A va ropui em!

Pre-School leh Primary School-a ka kai chhung zawng khan Lalpa tawngtaina te leh tawngtai hla chi hrang hrang te pawh Saptawng ngatin ka hre hman teuha, mahse khatih laia kan sawi dan leh tun hnua kan sawi dan erawh danglam tak a ni. A khawii zawk nge dik ang ka ti: Hmana “Laiking zawmkhawm…” nge tuna “Thy Kingdom come…” a tam mai, sawi tam loh hi mualpho lohna!

Sap-lo-tawng

Tichuan, ka lo upa telh telha, chu Saptawng chu a tira ka zuam ang ngawt kha a lo ni hauhlo mai. ‘Yes’ leh ‘No’ piah lam deuh thiam a lo ngaia, Saptawnga hming sawi ringawt a lo tawk tawh lova, tawngtaina awmsa ringawt a rin reng theih ta loh! Chumi piah lam chu a lo tul ta, ka tum laklawh a, a bawihah ka tang laklawh tawh, ka thiam ngei tur a ni!

Thiam tum ka ni bawka ka zir emaw zir lo emaw ka intih lai pawhin tawngka lamah Saptawng thumal ka telh ve ziah ta mai, ka va han thiam ve tawh reuh em! Mahse, mi thiam dan leh ka thiam dan a inanglo hi a buaithlak lai taka chu a ni. Ka thiam ve dan chu Mizotawng kara rem leh rem lova Saptawng telh a ni a; midang te erawh chuan Saptawng karah eng tawng emaw, hriatthiam ve theih tur tho si hi, an telh ve zauh thin chauh thung si. Tui taka ti ti a har thin ngawt mai. Saptawng pawh lo hmang eng ang mahse, Sap an nih miau loh avangin, “Sap-lo-tawng” ka ti tho tho!

A tul tlat bawk si

Hnamdang nena cheng ho ta chu Duhlian tawng ringawt hman theih loh hun a lo tam a, eng engah emaw a phur pawl nih phei chuan Saptawng hman ngei ngei a lo tul thin si a, lu a hai duh khawp mai. Kan thusawi tur Mizotawngin kan ngaihtuah lawka, chu chu theih ang tawka mawiin Saptawngah kan han chan tir leh thin kha a ni si a. Sawi chhuak thei tura kan inngaihtuah buai ang tluk zetin a ngaithlatu te pawh hrethiam tur chuan an inngaihtuah ve fê thin a ngaiin ka ring.

Har tak a ni

Hei hi hrui, a hmawra pehbuk awm, “Tussle” an lo tih ve bawk chu a ni :v. Image source: https://www.etsy.com/market/tussle

Bah John-a nena Shillong khawpuia thil kan zawn tum kha ka hre chhuak fo thin. Kan College-ah Retreat kan hmang dawna, retreat banner tur siamin kan hmanhlel a, a cheimawina’n tiin kan Chaplain nupui, hmeichhe thu zawmin hruihrual-a hmawra peh buk awm, mi changkang leh neinung deuh ten an parda hmerkhawm na’na an hman thin ang hi kan zawnga, a hming kan hre bawk silo, a nihphung Saptawnga sawi a har bawk si. Hrui chu rope a ni maia, hrui naran ni lo, thil cheimawina chu tih vel leh parda hmerkhawmna tih thlengin a sawi theih mai, mahse a hmawra peh-buk awm tih berkher hi a ngaihna kan hre ta der lo. Buai chu buaithlak tak a ni! Kan sawifiah thiam dan leh an hriatthiam dan a inhmu thei bawk silo. Bristih-ho hunlai ata tawha khawpui hlun lo ni tawh, Shillong khawpuiah chutiang ang chu kan hmu zo ta lo! Engdang vang mah a ni lo, Saptawng vang vek a ni. Aizawlah chuan nise kan hmu har lovang.

Hei pawh

UCC Anthem…Saptawnga zirtir har ber te zinga mi chu a va ni chiang tak

Buaina neuh neuh hi chu ka tawk ve fê mai. Zaipawl zirtir mawlh mai kha a ni buaithlak thin ni. An zaithiam leh thiam loh chu thuhran nise, hla an thiam theihna tura Saptawnga sawi kha a lawm buaithlak chu! Kan tawng chuan sak fawk fawk loh tur, sak hmawk hmawk loh tur, sak fawk-hmawk tur’ te kan tia, a chiang êm êm mai, mahse Saptawnga sawi chu har ve tak chu a ni, a ngaihna der ka hre lo! He’ng chauh hi a la ni lo, ‘sa deuh auh auh rawh u’ tih te, ‘a Slur kha lam liam mai mai suh u’ tih ang reng Saptawnga sawi chu buaithlak tak a ni ringawt. Theih ang tawkin kan han zir chhina, entirna te kan han pe a, hetiang hian ti rawh u, saptawng ngatin kan han ti a…a bak dang a awm tawh lo, a tawpah chuan hla zir emaw intih nak a lain zai zirah kan inchhuah leh thin. Saptawng vang vek a ni!

Hei erawh ka hria, kan sawi tak, fawk fawk, hmawk hmawk tih ang reng ho hi a Grammar lam zawng chuan Double Adverb an ti a, Mizotawng timawitu tak leh ti hausatu a lo reng tih hi! Kan thil sawi nihphung leh zia rang fiah takin a hril thei thin. Hnampui tia kan lo ngaihsan êm êm te aia kan chungnunna leh hausakna ropui tak pakhat a ni ve tlat a ni. Thiam taka hman phei chuan tawng hi a mawi duh bik êm êm a, zirchian chi tak a ni.

Thiamloh a pawi fo kherlo

Saptawng hi lo thiam ta hle ila chuan huat a pui leh thinrimna tur fê fê hi chu ka tawng nasa tawh ngawt ang. Zirtirtu pakhatin dawhkan kil meuha titi pui tura min sawm tuma darkar fé min zilhhauna zo zai te kha…ka lo hrethiam veklo te kha malsawmna thuah hnih hi a ni ringawt! A thusawi zinga thenkhat, ka chhinchhiah theih chin chin te ka room-mate Dictionary-a kan en leh chuan min zilhna tawngkam te kha aw, a lo va han khain a lo va han na tak em! A sarhu laia ka lo hrethiamlo hlauh kha a zangkhai thlak ngawt mai!

Ni e, thiam a thaa, thiam loh pawh a pawiloh chang a lo awm tho a lo nih tak tak hi. Chuvang chuan Sap ka lo ni lo kher kher hi chu ka lawm leh hnuhnawh ngawt mai! Heti taka Saptawng thiamlo hi, Sap chu lo ni ila a buaithlak tur zia mai chu sawiin a siak lo!

[Hmana mi, upload thar leh…intih tawngkam thiam vanglai a lo nih dawn hi :D]

Peshawar Tlangval

A hming chu “Alexander Mehboob” a nia, Pakistan-a ram bial pakhat, Khyber Pakhtunkhwa  Ram bial huamchhung,  Peshawar-a khawsa a ni. Zirna lamah MA (Islamiyat) leh MA (International relation), M.Div a ni a. A pa hi zirtirtu a ni a, a pu hi Pastor a ni thung, a pami te 2 hi pastor an ni bawk. A pa pu hi Sikh sakhua aṭanga Kristiana inlet a ni a, hemi achinah hian an chhungkua hi rawngbawltu chhungkua an ni chho ta zel a ni.

Rev. Alexander Mehboob,  MA (Islamiyat), MA (IR), M.Div.

Tlangval harhvang tak, sa pan thler thlawr a ni a. Ka hmuh hmasak ber nia a chipui te Urdu ṭawnga bia a, a teikual vel ruai kha mitthlaah a la cham reng mai. Kamis ṭial leh kekawrtlawn ngalrek chen a haa, chappal a bun a, a kamis hi a benglut lem lo thung. A kamis kar aṭangin a kekawr benga a key chain khai – Pakistan Flag lem chu a lang zauh zauh bawk a, eng thuamhnaw pawh inbel se he keychain hi a khai reng a, a kawr awmah Pakistan flag anga siam lapel pin a bel reng bawk. A bak hmul a zuah kual a, a hmuihmulin a heh a khuh lek lek a, a ṭawng karlakah a tuai chho leh lawk ṭhin. A hmel en mai kha chuan khawilam ringthar nge maw niang le? Tih tur khawpa dawldang a ni a, he’ng laia Punjabi kan lo hmuh ve ṭhin te nen chuan an sa chu inmuk hleih tak a ni.

Mahni inuluk tak a ni tih erawh a hriat theih mai. Function pangngai chinah chuan puithiam kawr (clerical shirt) a ha a, pheikhawk pum a bun ap reng bawk. Chutianga a inthuam aţang chuan Pastor a ni tih kan hriat theih phah ta hlauh bawk a. Zan khat chu Cultural Programme kan hmanga, mahni hnam inchei dan a inchei tur a ni a, hemi ţum hian kan Peshawar tlangval hi Kurta var suit hain a rawn inthuama, chumi chungah chuan kawrchung dum a la ha hrama. Tuifinriat kam ṭiauphoa che velah chuan a la smart ber awm e.

Peshawar tlangval, St. Stephen Church kawtah

Alexander-a hian St. Albert’s College, Karachi aṭanga BA a zawh hnuin, Peshawar University aṭangin MA (Islamiyat) a zo leh a, Masters in International Relationship a zo bawk. St. Thomas Theological seminary, Karachi aṭanga M.Div. a zawh hnuah Pastor atana nemngheh a ni a, kum 2013 aṭangin Church of Pakistan hnuaia Faisalabad Diocese-ah Chaplain niin rawngbawl hna bul a ṭana, kum 2017 aṭangin Peshawar Diocese-a ṭhalai rawngbawlna enkawltuah a ṭang ta a ni. Pathianniah Pathian biak Inkhawm Urdu leh English Service an nei ṭhin a, Zirtawp chhun dar 12-ah “Lalpa Zanriah Sakramen” an kil a, tlai dar 5:30-ah “Damna inkhawm” an nei zui leh a, engemaw changin nilainiah inkhawm an nei ṭhin bawk.

Pakistan Kristiante chungchang sawi dunin Fk-i nen

Pakistan Rama Kristianna dinhmun

Chanchinthar kan dawn tam zawk hi Pakistan rama Kristian te dinhmun chhiat zia leh an chep zia hlirin a awh khata. Ringthar thah thu te Biak In suasam tih te hi kan hriat lar a ni. Chanchinthar thehdarhtu te hian chanchin dik tak emaw a nihna tak tarlan emaw ai chuan a nih bak hret, mi te ngaihven tur zawngin an chhuah fo ṭhin nia an sawi hi a tak tak emaw tih mai a awl ṭhin. Pakistan-ah hian kum zabi 18 chhoah khan Kristianna hi a lut tawha; Bristish sipai te leh Missionary ten Kohhran an lo phun daih tawh a ni.

Rev. Alexander Mehboob, Youth Coordinator, Peshawar Diocese, Church of Pakistan

Pakistan hi Islam dana inkaihhruaina ram a nih avangin sakhaw dang te tan hmalak erawh a har hle. An ram danah sakhaw danga inleh hi khap bur a ni a, chutih rual chuan sakhaw dang aṭanga Islam-a an inleh erawh chuan harsatna engmah an tawk ngailo thung. Islam sakhaw  vuantu Kristianah emaw, sakhaw dangah emaw inpe ta se, sorkara a inziahluh tirha a inziahluh dan kha Muslim a nih si chuan a sakhua kha sorkarin a thlak sak duh ta ṭhin lo a ni. Tin, hetiang boruak a thlen hian han rikhluai chang an neih ṭhin a, Kristian ten a pawng a puia tihduhdahna an tawrh loh thu leh an chunga hleilenna a nazawngin a thleng lo niin Peshawar tlangval hian a sawi bawk.

“Kristian te chu an taimaa, an rinawma, hna an thiam bawk” tih hi Pakistan rama ringlo mi ten Kristian te an hmuh dan a ni.

Pakistan Kristian ţhalaite

Pakistan rama ringtu te aw ka ngei aṭanga an ṭhalaite dinhmun leh ningkhawng han dawnsawn chu ngaihthlak a nuamin rilru a khawih teh e! Rawngbawl dan chi hrang hrang an neia, chung zinga danglam tak chu “Inter-Faith Youth Camp” (Sakhaw hrang hrang ṭhalaite intawhkhawm) kha a ni. Kar khat chhung teh meuh sakhaw hrang hrang ṭhalaiten intawhkhawm hun an hmang ṭhin a, chumi chhung chuan thil chi hrang hrang an zirho a, nunphung te, eizawnna kawng lam inkawhhmuhna leh inpumkhatna lam thu te an zir ber a, themthiamna kawnga hma an sawn theih dan tur te pawh an zir ṭhin bawk. He programme hi Church of Pakistan buatsaih a ni.

Pakistan rama Kristian te chanchin khunkhan takin kan sawiho

Tunlaina boruak hrang hrangin a chimbuai ve reng bawk. Kristian ṭhalai an inhlohna tam ber chu nupui pasal inneih vang niin an sawi bawk. Kristian tlangval tan Islam nula neih chu a theihloh tluk a ni a, an inneih dawn chuan tlangvalin a Kristianna bansana Islam a zawm emaw a nih loh chuan buaina nasa tak an tawk mai ṭhin. Chutihrual chuan Kristian nula leh Islam tlangval inkarah erawh harsatna a awm lem lo, nula kha Islam-a a inpêk mai avangin! Islam tlangval leh Kristian nula inngaizawng sawi tur an tama, nula ten an Kristianna an phatsan zel bawk si avangin Kristian te tan chuan channa nasa tak a ni a, Pakistan rama Kristian ṭhalai hruaitu te rilru tihahtu lian tak a ni.

Training chung zawnga zawhna ngah ber a ni hial awm e!

Ruihhlo avanga harsatna erawh an tawk lem lo. Islama dana rorelna a nih avangin drug leh ruihhlo dang a zalenlo a, ṭhalai zingah ruihhlo ngai an awm meuh lo.

Kristian ṭhalai nge nge

Eizawnna leh hna zawnna lamah sakhaw dang te aṭangin harsatna leh enhranna emaw an tawk ve lem lo. Chuti a hnehin Peshawar leh Hyderabad bawr vela Sawrkar leh mimal hna thawk tur phei chuan Kristian ṭhalai an duh ber lawi tlat si hi thil chhinchiah tlak tak a ni. “Kristian te chu an taimaa, an rinawma, hna an thiam bawk” tih hi Pakistan rama ringlo mi ten Kristian te an hmuh dan a ni. Keini ramah erawh “Kohhrana inhmang lo…” tih te hi hna siamtu te tehkhawng a ni lawia. KṬP ten inenfiah nan i hmang ang u. Pakistan Kristian ṭhalaite ang hian KṬP-a active tak te hi hnathawk tura min duh zawk theih nan theihtawp kan chhuah a ṭul hle mai.

India, Pakistan, England leh Sri Lanka palai te nen

Rev. Alexander Mehboob

Peshawar Tlangval, Rev. Alexader Mehboob nen hian SACYN Leaders Training 2017, Negombo-a intawng kan ni a, Hindi-in a ṭawng emaw ka tia, ka Hindi thiam ang angin ka bia a, anin Urdu-in ka bia emaw min lo ti ve thung a, “Urdu i thiam a ni maw” min ti awllo, thui erawh kan inbe thei lem hlei lo a, Hindi thiamin a tlin miau si loh chuan. Sapṭawng pangngai takin a 6awng thei a, a aw phawi pawh India rama Hindi hmang ho aw phawi ang tho a nih avangin hriat a harsa lo. Kan chamho chhung zawnga a ṭawngkam hmasa ber chu “inchungah thlamuanna awm rawh se” tih hi a ni. Traning-a tel ve, nula ho ten fiam tehah an neih a, thla te an lakpuia, an han lem fem vel ṭhin a, ani mi kulmuk chi tih takah a hnar nasa thei hle. Chumi hmu chak chuan a aia uar sauhin an han fiam ta ṭhina, a ṭang nasa ṭhin khawp mai.

Nepal leh Myanmar palai te nen

Tlangval hawihhawm leh bengvar tak a ni a, kan haw tur pawh min thlah thlap nghe nghe a. Training chhung zawnga zawhna ngah ber a ni ta hial awm e. Peshawar Diocese ṭhalai te zinga rawngbawltu pawimawh tak, an khaipa – coordinator a ni a. Khyber Pakhtunkhwa Province chhunga Kristian ṭhalaiten kawng hrang hranga hma an sawn theih dan tur ngaihtuahin Peshawar Diocese hian hma an la a, sakhaw dang ṭhalaite nen pawh thawhhona ṭha tak neiiin, innghirngho lovin, chak tak siin rawngbawl hna a kalpui mek a ni. SACYN Leaders Training-ah hian Pakistan aṭangin mi 3 an rawn tela, pakhat hi chu resource person a ni nghe nghe. Tin, England-a cheng, Pakistan mi, nula pakhat a rawn tel bawk.

Field Visit-ah team khatah kan awm dun

SACYN Leader’s Training 5th Module 2017 hi Negambo, Sri Lanka-ah neih  a ni a. Khawvel ram hrang hrang – Australia, Bangladesh, Bhutan, England, India, Malaysia, Myanmar, Nepal, Pakistan leh Sri Lanka aṭangin kan kalkhawma. India ram aṭang hian Kohhran 3 (CSI, Syrian Orthodox leh PCI) atangin kan kala, CKTP (Mizoram Synod) aiawhin Nl. Lalfamkimi (Fk-i) nen kan kal.

SACYN 2017 palai te

[Kristian Thalai Chanchinbu April 2018-ah tihchhuah a ni]